کتاب تاریخ جدیده تاشکند: تاریخ تاشکند در آستانه سلطه روس‌ها

نویسنده کتاب، «دا ملا محمدصالح خواجه ایشان تاشکندی»، متولد سال 1246 ق در تاشکند بوده و در زندگی خود از دوره محمدعلی‌خان تا آخرین خان امارت «خوقند» را تجربه کرده است. بخش با اهمیت این ‌کتاب رخدادهای میان سال‌های 1267 تا 1304ق تاشکند است. چون او در مجالس مهم حکومتی و جلسات بزرگان تاشکند و حتی جلسات روس‌ها با خواجگان تاشکند و در مجلس معاهده صلح و مجالس «چرنیایف» با بزرگان تاشکند و در مجالس مشورتی خواجگان تاشکند در امور مهم سیاسی حضور داشته و طرف مشورت بوده؛ مطالب مهمی را از آن دیدارها در تاریخ خود نقل کرده است. او در سال 1282 ق، در 36 سالگی در نبرد تاشکند حاضر بوده و وارد میدان جنگ نیز شده؛ از این‌رو، شرح کاملی از رخدادهای مهم تاریخی تاشکند، در پیش از جنگ و در هنگام جنگ با روس‌ها و پس از تصرف و سلطه روس‌ها بر تاشکند و همچنین صحنه‌های جنگی که در آن حضور داشته و به چشم دیده؛ ارائه داده و بیهقی‌وار صحنه‌پردازی کرده است و چنان مهارتی در این کار از خود نشان داده که خواننده متن می‌تواند خود را در آن صحنه تجسم کند. او تا 54 سالگی تاریخ‌نویسی خود را ادامه داده و تاریخی از دره فرغانه، وضعیت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و مذهبی و آداب و رسوم و همچنین حوادث طبیعی و غیرطبیعی و روابط سیاسی امارت خوقند با روس‌ها و سایر امارت‌ها و دولت‌ها و همچنین سیاست حاکمیتی روس‌ها و وضعیت شهر تاشکند در این دوران و نقش بازیگران سیاسی امارت خوقند در آستانه تهاجم روس‌ها نگاشته است. با مطالعه این کتاب چگونگی«فرارود» در نیمه دوم سده سیزدهم هجری همزمان با سلطه روس‌ها روشن‌تر می‌شود.