نمادها فربه‌ترین عنصر متون ادبی، به خصوص متون حماسی و عرفانی از نظر معنازایی به شمار می‌روند. عنصری که زبان را به ژرفا می‌کشاند و عمق می‌بخشد و در خلق طیف گسترده‌ای از مدل‌ها و معناهای متفاوت و گاه متضاد تاثیری فراوان دارد. علاوه بر ظهور و تجلی ناخودآگاه صدر اساطیری گاه خودآگاهی شاعر، نیت و ذوق و سلیقه و آرزوهای برآورده نشده و پس‌رانده می‌تواند در خلق نمادها موثر باشد. نماد با بسیاری از عناصر فرهنگ و ادبیات، اعم از آیین، شیوه‌ی اندیشیدن، مضامین عمده‌ی فکری زبان، سبک و تحول صورت‌های ادبی ارتباط دارد و بدون منظور داشتن آن‌ها نمی‌تواند بررسی شود، اما نماد عین یکی از آن‌ها یا همانند همه‌ی آن‌ها نیست. جزئی از یکی از آن‌ها یا تلفیقی از بخش‌هایی از این مقولات ادبی نیز نمی‌تواند باشد. نماد همه‌ی آن‌هاست و خود آن‌ها نیست. نگارنده در این پژوهش بر آن است که عمده‌ترین آثار حماسی فارسی و متن‌های عمده‌ی عرفان فارسی را از این منظر که هردو نمادین هستند بکاود و وظیفه‌ی این تحقیق، کشف این همانندی‌ها و سرچشمه‌های مشترک در متن‌های حماسی و عرفانی و آموزه‌های فرهنگی جان گرفته در آن‌هاست. برخی از دستاوردهای این پژوهش بدین‌قرار است: نمادهای فلسفی و ادبی ایران حاصل تلفیق آموزه‌های ایران پیش از اسلام و پس از آن است؛ برخی نمادها ممکن است در طول قرن‌ها اندک‌اندک و نامحسوس، قابلیت معنایی خود را از دست بدهند که از جمله‌ی آن‌هاست. سیاوش، افراسیاب و دیو؛ و کثرت و تنوع نمادها در ادبیات ایران حکایت‌گر غنای فرهنگی و تسلسل اندیشه‌ای این سرزمین است.