این کتاب در ۲۶٬۰۰۰ بیت و ۶ دفتر نوشته شده است و یکی از بزرگترین کتاب‌های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت پارسی پس از اسلام است. مولوی مثنوی را بعد از رفتن یار و همراه و هم‌دل بزرگش، شمس تبریزی نوشت. درست در سالی که یکی دیگر از یارانش به نام صلاح الدین زرکوب وفات یافته بود.

مثنوی معنوی امروز یکی از برترین کتاب‌های ادبیات عرفانی و حکمی ایران و جهان محسوب می‌شود و نشریه گاردین آن را در فهرست ۱۰۰ کتاب برتر تاریخ بشری قرار داده است. هم‌صحبتی مولانا و حسام الدین حسن چلبی ۱۰ سال به طول انجامید و با وفات مولوی در سال ۶۷۲ پایان یافت. این سال‌ها زمان تألیف مثنوی معنوی است و مثنوی در حقیقت به درخواست و خواهش حسام الدین از همان سال اول آشنایی سروده شد.